Otto Ruff | Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej

Urodzony 30 grudnia 1871 w Schwabisch Hall. Zmarł 17 września 1939 we Wrocławiu.

Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego w Hall uczył się w latach 1889-91 zawodu aptekarza u Radcy Dworu Vögelena w Stuttgarcie, jednego z pierwszych farmaceutów tamtych czasów. Później w latach 1891-94 - pracował jako pomocnik aptekarza w Cuvet (Szwajcaria Franc.), Hamburgu, Berlinie i Londynie. W latach 1894-97 odbywał studia chemiczne na Uniwersytecie w Berlinie, gdzie związał się z Laboratorium Emila Fischera. W roku 1896 zdał państwowy egzamin na Aptekarza, a w roku 1897 uzyskał doktorat z filozofii w Uniwersytecie Berlińskim (promotor Oskar Piloty, uczeń i współpracownik E. Fischera). Od drugiego roku studiów był Ruff wolontariuszem w Laboratorium Fischera, a następnie asystentem pomocniczym i na nim spoczywał główny ciężar prowadzenia Zakładu Chemii Nieorganicznej i Analitycznej, bo nie było nieorganików.

Po promocji doktorskiej w r. 1897 otrzymał etat asystenta i współpracował z E. Fischerem, który zostawiał mu dużą samodzielność. Habilitację z tematyki cukrowej: "Syntezy w grupie cukrów; nowa metoda degradacji aldoz", zrobił w roku 1901. Opracowana przez Ruffa metoda degradacji aldoz była istotnym elementem w badaniach Fischera, za które otrzymał on w roku 1902 nagrodę Nobla z dziedziny Chemii. Rozprawa habilitacyjna Ruffa została wydana jako pomoc dydaktyczna dla kierunku studiów Chemia. Po habilitacji został Ruff nadasystentem.

Odczuwany przez europejskie uniwersytety brak chemików nieorganików spowodował, że E. Fischer skierował dwóch swoich wybitnych uczniów na naukę chemii ogólnej i nieorganicznej: Alfreda Stocka do Moissana w Paryżu, a Otto Ruffa do Ostwalda w Lipsku. Po tym stażu, w roku 1903 Ruff został profesorem nadzw. i przełożonym Oddziału Chemii Uniwersytetu Berl.

W latach 1902-04 Ruff współpracował z Albertem Carstenem, głównym architektem budynków nowej Politechniki w Gdańsku, projektując wewnętrzną zabudowę i podstawowe wyposażenie budynku Chemii.

W latach 1904-1916 Ruff kierował Katedrą Chemii Nieorganicznej w Politechnice Gdańskiej jako profesor zwyczajny. W latach 1906/07, 1908/09, 1911/12, 1913/14, 1914/15 i 1915/16 był Dziekanem Wydziału Chemii PG.

W roku 1916 Ruff opuścił Gdańsk obejmując do roku 1939, takie samo stanowisko w Politechnice Wrocławskiej, a od roku 1933 również na Wydziale Filozoficznym Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu. Decyzja wyjazdu z Gdańska związana była z brakiem opału i zasilania Budynku Chemii w energię elektryczną niezbędną w pracach badawczych Ruffa. Opuszczając Katedrę w Gdańsku rekomendował na swoje miejsce Hansa von Wartenberga z Berlina.

We Wrocławiu Ruff współpracował intensywnie ze śląskim przemysłem, przez szereg lat był przewodniczącym Śląskiego Oddziału Związków Chemików Niemieckich, a w latach 1933-35 był vice-prezesem Niemieckiego Towarzystwa Chemicznego.

Dorobek naukowy Otto Ruffa jest ogromny i wielce różnorodny. W spisie prac [1] figuruje 290 publikacji oraz dwie książki. Z okresu pracy w Berlinie pochodzi 35 pozycji, 95 z Gdańska i 162 z Wrocławia. Szczytowa roczna liczba publikacji Ruffa przypada na rok 1911 w Gdańsku - 19 pozycji. Główne czasopisma, w których Ruff publikował to: Zeitschrift für Anorganische und Allgemeine Chemie (113), Chemische Berichte (82), Angewandte Chemie (18), Zeitschrift für Elektrochemie (14).

A oto główne kierunki prac: chemia organiczna (cukry) - 17 prac, chemia nieorganiczna fluoru - 86, chemia wysokich temperatur - 44, elektroliza stopionych elektrolitów - 9, masy plastyczne - 10, węgliki - 20, odmiany węgla - 20, wybuchy CO₂ w kopalniach - 7, inne prace z chemii nieorganicznej - 72.

Książki Ruffa: "Chemia Fluoru", Springer Verlag, Berlin 1920. Po śmierci Moissana w 1907 roku Ruff był światowym autorytetem w chemii fluoru i w chemii wysokich temperatur. Wielu ludzi dostrzegało u Moissana (Nagroda Nobla 1906) i Ruffa podobny sposób uprawiania chemii i duchowe podobieństwo. Druga książka Ruffa to "Wprowadzenie do chemicznego Practicum", Lipsk 1926, II. Wyd. 1937.

Otto Ruff był zapalonym i uzdolnionym eksperymentatorem. Z udanych doświadczeń czerpał radość życia, a jego ogromna zawodowa aktywność wynikała z ciekawości i głodu osiągnięć chemicznych.

Honory Ruffa i zaszczyty: Medal Liebiga, wojenny Krzyż Zasługi, doktorat h.c. Politechniki w Dreźnie "w uznaniu wielostronnych i efektywnych badań w obszarze chemii", członkostwo Akademii Nauk w Halle i w Madrycie oraz Towarzystawa Naukowego w Getyndze.

Sprawy szczególne i ciekawostki:

Ruff obok Arrheniusa (1859-1927, Nagroda Nobla 1903), Moissana (1852-1907, Nagroda Nobla 1906) i Wernera (1866-1919, Nagroda Nobla 1913) jest uważany za twórcę renesansu chemii nieorganicznej w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku. Jest to tym dziwniejsze, że mając duże osiągnięcia w chemii organicznej dał się przesterować na chemię nieorganiczną przez Emila Fischera, swego Mistrza, który był dla niego najwyższym autorytetem.

W gdańskej pracy Ruffa są trzy gdańskie ciekawostki: jego współpraca z A. Carstenem w zakresie wewnętrznej zabudowy i podstawowego wyposażenia Budynku Instytutu Chemicznego Politechniki Gdańskiej. Artykuł Ruffa z roku 1905 [2] zawiera szczegółowe opisy wszystkich instalacji, wyposażenia i zagospodarowania budynku, z planem sytuacyjnym, planami trzech kondygnacji z opisem przeznaczenia poszczególnych pomieszczeń oraz fotografię stołu doświadczalnego w Audytorium Chemicznym.

Otto Ruff wygłaszał odczyty w Gdańskim Towarzystwie Przyrodniczym i zamieścił 7 swoich prac w piśmie tego Towarzystwa. Ruff ma w gdańskim dorobku szereg prac technologicznych dotyczących otrzymywania naczyń ceramicznych odpornych na wysokie temperatury z glinek wschodnio-pruskich. Swego czasu wystawiał niektóre eksponaty na wystawie wyrobów ceramicznych w Olsztynie i otrzymał tam Złoty Medal.

W archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, w zespole akt z lat 1811-1945 znajduje się osobliwy dokument: Album Wydziału Filozoficznego 1926-38 zawierający odręcznie pisane życiorysy Profesorów Wydziału, a wśród nich życiorys Ruffa. Odręczny gotyk sprawił nam spore trudności, ale treść i forma życiorysu dały dużo informacji o jego autorze, jako człowieku.

Nazwisko Ruffa jest szeroko znane ponieważ jego osiągnięcia trafiły do podręczników akademickich. Podręczniki chemii nieorganicznej (np. E. Józefowicza) piszą o Ruffie przy okazji różnych fluorków, w tym AgF₂, które jako pierwszy otrzymał i zbadał.

Podręczniki chemii organicznej (np. Nenitescu lub Morrisson Boyd obszernie piszą o reakcji imiennej zwanej degradacją Ruffa. Reakcja ta ma różne zastosowania, np. w syntezie oraz w korelacjach konfiguracji aldoz. W witrynie internetu, wśród klasycznych reakcji chemii organicznej, jest reakcja Ruffa z odnośnikiem do jego pracy z roku 1899.

W dziejach świata XX wieku dużą rolę odegrał otrzymany i zbadany przez Ruffa heksafluorek uranu UF₆. Opisana przez Ruffa niezwykła lotność tego związku (temp. wrzenia 57°C) zapewniła mu zastosowanie do rozdzielania izotopów uranu ²³⁵U i ²³⁸U. Ten rozdział był istotnym elementem skonstruowania pierwszych bomb uranowych w amerykańskim tajnym projekcie Manhattan w USA w 1945 r. [3]. Niezbędne do skonstruowania bomby uranowej wzbogacenie naturalnego uranu w izotop 235, który w naturze stanowi zaledwie 0,72%, prowadzono metodą wykorzystującą różnice w szybkości dyfuzji cząsteczek ²³⁵UF₆ i ²³⁸UF₆.

Ruff miał przezwisko nadane mu przez studentów - "pastor cząsteczek". W konstrukcji jego wykładów i nieco natchnionym sposobie ich wygłaszania widzieli studenci elementy kaznodziejskie, jak u prawdziwego pastora. To przezwisko poszlo za nim z Gdańska do Wrocławia. Znając rodowód Ruffa możemy dorzucić, że w jego rodzinie ze strony matki było kilku pastorów.

O Ruffie pisali: Walter Hückel [1], Wilhelm Klemmm [4], praca zbiorowa [5] i sam Ruff [6].

Literatura:

1. W. Hückel: Berichte 72 (1940) 125
2. O. Ruff: Chemiker Zeitung 9 (1905) 99
3. W. Mizerski: Kurier Chemiczny 4 (1995) 28
4. W. Klemm: Angew. Chem. 53 (1940) 25
5. Praca zbiorowa: Technische Hochschule in Danzig, Festschrift zur Eröffnung, 6. Oktober 1904
6. O. Ruff: Chemiker Zeitung 61 (1937) 6